Nguyên Nhân Gây Bệnh Đầu Đen Trên Gà Và Cách Trị Hiệu Quả

Bệnh đầu đen trên gà – còn gọi là bệnh kén ruột hoặc viêm gan ruột truyền nhiễm – là một trong những căn bệnh ký sinh trùng gây thiệt hại nặng nề nhất đối với các mô hình chăn nuôi gà thả vườn và bán chăn thả. Tỷ lệ chết có thể lên đến 70–90% nếu không phát hiện kịp thời, khiến doanh thu và năng suất giảm mạnh.

Để hỗ trợ bà con nắm rõ kiến thức chăn nuôi hiện đại, bài viết dưới đây tổng hợp toàn bộ thông tin quan trọng về bệnh đầu đen: nguyên nhân, cơ chế gây bệnh, đường lây lan, dấu hiệu nhận biết, cách điều trị và biện pháp phòng bệnh theo hướng an toàn sinh học.

Bệnh đầu đen trên gà là gì?

Bệnh đầu đen (Histomoniasis) là một bệnh ký sinh trùng do sinh vật đơn bào Histomonas meleagridis gây ra. Đây là căn bệnh phổ biến ở gà thả vườn, gà nuôi trên nền đất, gà bán chăn thả và một số loài chim nuôi khác. Bệnh gây tổn thương nghiêm trọng ở gan và manh tràng, khiến vật nuôi suy kiệt nhanh chóng.

Đối tượng dễ mắc bệnh

Gà ở mọi độ tuổi đều có thể bị nhiễm bệnh, nhưng dễ gặp nhất là:

• Gà từ 2 tuần tuổi đến dưới 4 tháng tuổi.
• Gà hậu bị và gà đẻ được thả tự do ở môi trường có mầm bệnh.
• Những đàn gà nuôi trên nền đất ẩm, ít phơi nắng, ít thay chất độn chuồng.

Đặc biệt, gà tây là loài mẫn cảm với bệnh đầu đen hơn gà thường và có tỷ lệ chết cao hơn.

Con đường lây truyền của bệnh đầu đen

Bệnh lây lan chủ yếu qua đường tiêu hóa, thông qua:

• Giun kim Heterakis gallinarum: đây là trung gian truyền bệnh quan trọng. Trứng giun chứa ký sinh trùng Histomonas tồn tại rất lâu trong môi trường, thậm chí tới vài năm.
• Giun đất: là vật chủ chứa trứng giun kim. Khi gà ăn giun đất, mầm bệnh đi vào cơ thể.
• Phân gà bệnh: gà khỏe ăn phải thức ăn, nước uống nhiễm phân bệnh cũng sẽ bị lây nhiễm.
• Lây nhiễm trong đàn: gà mổ lông, mổ phân của nhau làm bệnh lan nhanh hơn.

Sau khi xâm nhập, ký sinh trùng tồn tại dưới 2 dạng:

• Dạng roi: sống trong manh tràng.
• Dạng amip: di chuyển theo máu đến gan, gây hoại tử và hình thành các điểm tổn thương đặc trưng.

Cơ chế gây bệnh

Theo chuyên gia ZX88 cho biết: Khi vào cơ thể, Histomonas làm tổ tại manh tràng, gây:

• Viêm niêm mạc.
• Xuất huyết.
• Hoại tử thành từng mảng.
• Hình thành kén manh tràng.

Sau đó, ký sinh trùng theo máu đến gan, tạo nên các ổ hoại tử hình hoa cúc – dấu hiệu điển hình nhất của bệnh đầu đen. Nếu không điều trị, tỷ lệ tử vong có thể đạt trên 90% trong các mô hình thả vườn.

Triệu chứng của bệnh đầu đen ở gà

Thời gian ủ bệnh: từ 7 đến 28 ngày.

Thể cấp tính – thường gặp ở gà 2 tuần – 4 tháng tuổi

• Gà bỏ ăn đột ngột, ủ rũ, đứng tách đàn.
• Sốt cao (có thể lên đến 43–44°C).
• Xù lông, co ro, mắt nhắm, rụt cổ.
• Tiêu chảy phân vàng lẫn bọt, có thể xen xanh.
• Vùng da đầu chuyển xám rồi xanh tím – nguồn gốc tên gọi “bệnh đầu đen”.
• Gà chết nhanh sau 1–2 ngày có biểu hiện nặng.

Thể mãn tính – thường ở gà lớn hơn 5 tháng tuổi

• Biểu hiện nhẹ hơn nhưng kéo dài.
• Gà ăn ít, sụt cân, chậm lớn.
• Tỷ lệ chết thấp hơn (10–20%) nhưng gây thiệt hại về tăng trọng.

Bệnh tích khi mổ khám

Khi kiểm tra gà bệnh, tổn thương tập trung nhiều nhất ở gan và manh tràng.

Tổn thương ở gan

• Gan sưng, kích thước tăng gấp 2–3 lần bình thường.
• Mô gan mềm, dễ vỡ.
• Xuất hiện nhiều đốm hoại tử lõm màu trắng vàng – hình hoa cúc.
• Khi cắt ra thấy ổ hoại tử hình nón rất điển hình.

Tổn thương ở manh tràng

• Manh tràng dày lên, viêm nặng, xuất huyết.
• Bên trong có khối kén màu trắng đục, cứng – gọi là “kén ruột”.
• Niêm mạc bị phá hủy khiến chất chứa bên trong đóng thành lõi.

Phác đồ điều trị bệnh đầu đen trên gà (không dùng tên thương hiệu)

Điều trị hiệu quả cần kết hợp 3 nhóm biện pháp:

• Thuốc diệt ký sinh trùng.
• Kháng sinh phòng nhiễm kế phát.
• Bổ trợ và nâng sức đề kháng.
• Vệ sinh chuồng trại ngay trong thời gian điều trị.

Ngày đầu tiên

• Dùng thuốc hỗ trợ hạ sốt, chống viêm theo liều khuyến cáo.
• Dùng thuốc trị ký sinh trùng đường ruột chứa hoạt chất: Dimetridazole, Metronidazole hoặc Ticarbonyldihydrazine tùy quy định từng quốc gia.
• Bổ sung điện giải và vitamin C để giảm mất nước.
• Hỗ trợ gan bằng các sản phẩm giải độc gan, tăng cường chuyển hóa.

Ngày thứ hai

• Tiếp tục thuốc trị ký sinh trùng.
• Dùng kháng sinh phổ rộng để hạn chế viêm ruột kế phát.
• Bổ sung khoáng – vitamin toàn đàn.

Ngày thứ ba đến ngày thứ năm

• Lặp lại phác đồ tương tự ngày thứ hai.
• Sau khi gà giảm triệu chứng, tiến hành tẩy giun toàn đàn bằng Levamisole hoặc Albendazole theo liều hướng dẫn.

Lưu ý: Việc dùng thuốc trị bệnh đầu đen cần tuân thủ quy định thú y địa phương, đặc biệt với một số hoạt chất đã bị siết chặt quản lý.

Cách phòng bệnh đầu đen ở gà

Những người tham gia đá gà ZX88 chia sẻ: Phòng bệnh luôn hiệu quả và tiết kiệm hơn điều trị. Bà con nên áp dụng đồng bộ:

Vệ sinh – sát trùng định kỳ

• Phun sát trùng chuồng trại 1–2 lần/tuần trong mùa mưa.
• Rắc vôi bột quanh khu vực chăn nuôi.
• Thu gom và xử lý phân đúng cách.

Quản lý môi trường

• Không thả gà ở khu vực đất ẩm, nhiều giun đất.
• Hạn chế thả gà sau mưa – thời điểm giun đất trồi lên nhiều.
• Đảm bảo nền chuồng khô, thoáng.

Tẩy giun định kỳ

• Tẩy giun 2–3 tháng/lần bằng sản phẩm chứa Ivermectin hoặc Levamisole.
• Làm sạch phân trong 24 giờ sau tẩy giun để tránh lây nhiễm lại.

Bổ sung dinh dưỡng

• Cung cấp khẩu phần cân đối đạm – năng lượng – khoáng – vitamin.
• Tăng cường vitamin A, D, E, B-complex giúp gà tăng miễn dịch.

Bệnh đầu đen trên gà là một trong những bệnh đường ruột nguy hiểm nhất, gây chết hàng loạt nếu không phát hiện kịp thời. Bà con cần chủ động nhận diện triệu chứng, thực hiện điều trị đúng phác đồ và áp dụng phòng bệnh toàn diện theo hướng an toàn sinh học. Việc quản lý môi trường, tẩy giun định kỳ và cải thiện dinh dưỡng đóng vai trò cực kỳ quan trọng để hạn chế bệnh quay lại.